ISTORIJA SVASTIKE: PUT OD DOBRA DO ZLA

Nekad simbol sveopšteg dobra, svastika je postala poznata po mržnji i zlu zahvaljujući nemačkim nacionalističkim pokretima i Adolfu Hitleru. Do početka 20. veka ovaj simbol raširio se po celom svetu kao objedinjena ideja sreće i bogatstva, a zatim preko noći menja svoj pravac i postaje simbol zla.

Etrurski privezak iz Bolsene, Italija 700-650 pre nove ere

Postoje brojne teorije o originalnom značenju svastike, međutim mnogi eksperti su saglasni s tim da ona u svojoj najranijoj formi predstavlja Sunce ili bogove Sunca. Za drevne kulture je bilo uobičajeno da poštuju Sunce zbog sposobnosti da daje život, pa kao takvo ono može biti simbol sreće, bogatstva, života, energije i slično. Svastika je i danas zastupljena u nekim istočnim kulturama koje su manje pogođene holokaustom.

Na prostoru Srbije svastika se može naći na prehrišćanskom mozaiku u Nišu i na nekim mestima arheološkog lokaliteta Lepenski vir. Prisutna je kao ukras i na starim ćilimima i narodnoj nošnji gde predstavlja Sunce i simbol blagostanja. Na groblju u Rajačkim pimnicama prisutna je na više srpskih nadgrobnih spomenika iz 18. i 19. veka gde takođe predstavlja Sunce.

Kod Indusa simbol svastike još uvek živi i predstavlja različite koncepte. Ovaj simbol može se naći na zgradama, kućama, hramovima, čak i rikšama (prevozno sredstvo poput bicikla) i smatra se da štiti od zla. U hinduizmu svastika simbolizuje četiri lica Brahme, odnosno Boga Stvoritelja, koja gledaju u četiri pravca. Takođe predstavlja spiralu našeg univerzuma. Pogrešno je tumačenje da svastika čiji kraci idu prema levo predstavlja zlo, a ona prema desno dobro. Širom sveta koristile su se obe verzije. Recimo, budisti najčešće koriste svastiku sa kracima prema levo, dok je kod indusa najčešća ova druga, mada obe kulture koriste i jednu i drugu verziju kukastog krsta.

Svetilište u Jabalpuru, Indija

Istorija svastike menja pravac zahvaljujući nemačkom arheologu iz 19. veka Hajnrihu Šlimanu. On je 1868. godine otkrio Troju na prostoru današnje Turske koristeći se podacima iz Ilijade i Odiseje i tu nailazi na primere svastike. Simboli koje je pronašao bili su isti kao oni koje su arheolozi ranije pronašli na staroj grnčariji u Nemačkoj što ga je navelo da veruje da je geografsko razmeštanje svastike rezultat migracija Proto-Indo populacije Grka, Indo-Iranaca i germanskih plemena u Evropi. Na osnovu ovog istraživanja, Šliman je došao do zaključka da su Persijanci i Indijci (Arijevci) prvobitni naseljenici germanskog regiona i postavlja teoriju da je svastika bila značajan verski simbol udaljenih nemačkih predaka, navodi se u Enciklopediji holokausta.

Nakon Šlimanovog otkrića, Nemci počinju da povezuju kukasti krst sa svojim nasleđem. Kao rezultat toga, nacionalističke grupe koje su se formirale u to vreme imale su cilj da to nasleđe održe jakim i čistim, a svastika je simbolizovala jak nacionalni identitet. Vremenom postaje simbol rasne superiornosti što je kasnije eskaliralo u mržnju i progone.

Godine 1921. Adolf Hitler preuzima kontrolu nad Nemačkom radničkom partijom koju je preimenovao u Nacionalsocijalistička nemačka radnička partija. Tada su već preovladavala antisemitska osećanja, a glavni cilj bio je uspostavljanje zakona koji bi Jevrejima oduzeli pravo na nemačko državljanstvo. Hitler je shvatio da je partiji potrebna zastava koja bi privukla ljude i tako svastika ponovo biva zloupotrebljena. On je u svojoj knjizi Mein Kampf izrazio da je svastika misija borbe za slobodu arijevskog čoveka, a crveno-crno-beli logotip sa kukastim krstom postaje kako ponos Nemaca, tako i strepnja za druge, posebno Jevreje.

S početkom Drugog svetskog rata, zapadne kulture u potpunosti odbacuju simbol koji koji je do tad predstavljao sveopšte dobro i danas, više od 70 godina od završetka rata, kukasti krst ne može da vrati svoj stari sjaj. Verovatno u istoriji ne postoji simbol koji je, poput ovog, preko noći počeo usko da se povezuje sa zlom i taj crni oblak će ga verovatno pratiti dok je sveta.