Reč svastika potiče od sanskrita svastike, što znači "sreća" i "dobrobit". Svastika je ekvilateralni krst sa kracima iskrivljenim, pod pravim uglom, na levu ili u desnu stranu.
Naziva se još i kukasti krst ili tetra-gamadion. Predstavlja sveti simbol u budizmu, hinduizmu i đainizmu. U hinduizmu svastika ima različita značenja: sreća, Sunce, Brama ili koncept samsare.
Budizam, koji se krajem prvog milenijuma značajno proširio u Jugoistočnoj Aziji dotičući Kinu, Koreju i Japan, zaslužan je za širenje ovog simbola. Smatra se da se upotreba svastike od strane bon vere u Tibetu, kao i sanskritskih religija kao što su cao dai u Vijetnamu i Falun Gong u Kini takođe može pripisati širenju budizma.
Prvi solarni simbol
Kako navodi Branka Vranešević, docent na katedri Istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu, svastika predstavlja jedan od prvih simbola, solarnih, koji se javio u kulturama skoro svih krajeva sveta.
- Svastika se javlja od bronzanog doba do danas, te osim simboličnog nosi i vrlo snažno apotropejsko i magijsko značenje. U antičko vreme upotrebljavao se kao amajlija, znak sreće i dobrobiti a u nekim slučajevima i kao religijski simbol. Naime, zbog svog višestrukog i izuzetno raznolikog značenja (u zavisnosti od kulture u kojoj se javila i razvila, i čiji uticaj je primila) svastika je pronađena na brojnim predmetima lične upotrebe, na zidovima pećina, katakombi, kuća, grnčariji, staklu, grobnim vazama, novcu, pečatima, i dr. - ističe Vranešević.
Najraniji simbol svastike pronađen je u Ukrajini u Mezinu, urezan u figurici ptice od slonove kosti, a datira 10.000 godina p.n.e. Smatra se da označava plodnost.
Kako kaže docent Vranešević ovaj simbol je najrasprostranjeniji na teritoriji današnje Indije, a pronađen je u najranijim kulturama jugoistočne Evrope – Srbiji (Vinča) i Bugarskoj (pećini Devetaška), a do danas prvi pronađeni primer svastike vezan je za teritorije današnje Ukrajine.
Vinčanska kultura
Svastika se javlja u Vinčanskoj neolitskoj kulturi na grnčarijama koje su stare oko 4000 godina p.n.e. Svastika je sličan simbol takozvanom kolovratu koji predstavlja sveti simbol u slovenskoj kulturi. Označavao je beskrajni ciklus rođenja i smrti. Reč se i sastoji iz dva dela, kolo koje označava sunce i vrat što znači okretanje ili pokret. Ovaj simbol su zvali “malo Sunce” i označavao je Svaroga, prvo božanstvo Sunca, slovenskog boga vatre i neba, stvoritelja svega na nebu i zemlji. Svastika i kolovrat konstantno su isprepletani i evoluirali su kroz istoriju. Postoji oko 144 varijacije ovog simbola. Simbol svastike i kolovrata se upotrebljavao u ranoj indo-evropskoj astronomiji. Predstavlja interakciju života i smrti, svetla i tame, pa čak laži i istine. Drveni spomenici slovenske kulture zvali su se “idoli” i obično su predstavljali božanstva i na većini ovih monumenata bio je simbol svastike. On se takođe urezivao u nadgrobne spomenike i predstavljao je večnost i stalni ciklus života i smrti. Svastika i kolovrat su prvi put objavljeni u knjizi poljskog slikara Stanislava Jakubovskog “Pravoslavni arhitektonski motivi” iz 1923.godine.
Ovaj simbol se sastoji od dve, možemo da kažemo savršene geometrijske slike: kruga i krsta po rečima Branke Vranešević.
- Krug pripada grupi najrasprostranjenijih oblika koji predstavlja simbol Sunca, božanstva, beskonačnosti, večnosti i ispunjenja, te simbolično označava vasionu, planete ali i Suštinu. Krst je široke upotrebe i značenja u gotovo svim civilizacijama, kulturama i religijama, na svim kontinentima i u svim vremenima. Dve prekrštene linije označavaju i definišu suštinu kosmosa, ali i ovozemaljskog sveta, te ćemo često pronaći da simbolizuju četiri strane sveta, četiri aspekta prirode (sunce, vetar, zemlju i vodu), četiri godišnja doba. Budući kombinacija ova dva simbola, krsta i kruga, svastika prima njihovo značenje te se tako upotrebljavala kao amajlija. Neke kulture razlikuju značenje svastike u zavisnosti od toga na koju stranu su kraci okrenuti. Tako, komponente svastike čiji su kraci usmereni na desno označavaju svetlost, vatru, život, Sunce, dok svastika čiji su kraci okrenuti na levo smatra se da predstavljaju tamu i smrt. Na taj način, svastika označava dve suprotnosti i dva principa - muški i ženski - navodi Branka Vranešević.
Nacističko preuzimnja simbola svastike
Simbol doživljava preporod krajem 19. veka, nakon arheološkog istražvanja čuvenog Hajnriha Šliman. On je otkrio na mestu drevne Troje ovaj krst. A povezao ga je sa sličnim oblikom koji je pronađen na grnčariji u Nemačkoj, za koji se spekulisalo da je religijski simbol dalekih predaka. Međutim, rad Šlimana ubrzo je preuzet od nacionalističkog pokreta, za koje je svastika bila simbol "arijevskog identiteta" i nemačkog nacionalističkog ponosa. Ova pretpostavka Arijevskog kulturnog porekla nemačkog naroda je verovatno jedan od glavnih razloga zašto je nacistička partija formalno usvojila kukasti krst kao svoj simbol u 1920. godini. Prema nekim podacima, smatra se da su bivši baltički vojnici iz I svetskog rata preneli ovaj simbol na teritorije Finske, te su se ti brojni veterani kasnije priključili nacionalističkom korpusu oformljenom da se suprotstavi tadašnjoj, posleratnoj, vlasti. U to vreme, brojni antropolozi su verovali da je ovaj simbol u stvari arijanski i da je njegova široka upotreba vezana za njihovo naseljavanje odnosno rasipanje duž Evrope i Azije. Tu ideju će, kasnije, propaganda u vreme Hitlera iskoristiti.
Svastika preuzeta i postala simbol nacizma
Nacistička partija, međutim, nije bila jedina partija koja je koristila kukasti krst u Nemačkoj. Posle Prvog svetskog rata, jedan broj desničarskih nacionalističkih pokreta takođe su koristili ovaj simbol. Svastika je postala povezana sa idejom rasno "čiste" države. Do trenutka kada su nacisti stekli kontrolu nad Nemačke, konotacija svastike su zauvek promenila. Svastika će postati najprepoznatljiviji simbol nacističke propagande, koji se pojavljuje na zastavi, kao i na izbornim plakatima, medaljonima i bedževima za vojsku i drugim organizacijama.
Međutim, od usvajanja svastike kao simbola nemačke nacističke partije i Adolfa Hitlera, simbol danas uglavnom asocira na fašizam, rasizam, Drugi svetski rat i holokaust. Danas svastika ima negativan prizvuk nažalost upravo zbog skorije istorije i nenamerne "zloupotrebe" simbola, ali da je on bas naprotiv imao izuzetno pozitivno znacenje.
VIDEO> Pogledajte mini dokumentarac o ovom simbolu
